چرا مخاطب شناسی؟
برقراری ارتباط با مخاطب از دیرباز مد نظر گروههای سیاسی، فرهنگی و تجاری بوده است. در این خصوص، شناخت دقیق از مخاطب نقش مهمی را در چگونگی ارتباط با مخاطبان ایفا میکند، زیرا به گوینده و یا ناشر کمک میکند تا براساس خواست، نگرش، ارزشها و علایق مخاطبان به امر انتشار محتوا بپردازد. به طور کلی اهمیت نقش مخاطب موجب شکل گیری ایده مخاطب شناسی شده که دلایل آن در زیر عنوان میگردد:
1-زدودن نگرانی و اضطراب مخاطبان
2-ترغیب متربی برای رشد تربیتی و آموزشی خود
3-شکل گیری نگرش پویا و مثبت میان مربیان و متربی
4-سهولت بخشیدن به انتقال مفاهیم از معلم به مخاطبان
5-ایجاد سازگاری میان مباحث با نیازها و پتانسیل متربیان
6- احترام به مخاطب به عنوان رکن اساسی در تربیت و آموزش
7-برنامهریزی برای تربیت و آموزش براساس سلیقههای متفاوت، گرایشات متنوع، تفاوتهای فردی، ذهنیتها و ظرفیتهای ویژه
حوزههای مخاطب شناسی
شناخت مخاطب در قلمروهای متفاوتی صورت میگیرد که در اینجا به برخی از مهمترین حوزههای آن اشاره میکنیم.
1-توجه به شرایط عاطفی، زیستن،ذهنی و روانی مخاطبان
- مخاطبان همه در یک طیف و یا یک گروه خاص دسته بندی نمی شوند، بلکه ویژگیهای زیستی، ذهنی و عاطفی آنها با یکدیگر متفاوت است. به همین دلیل بدون آگاهی و شناخت درست از این شرایط نمیتوان تاثیرات مورد خواست را بر ذهن مخاطب بر جای نهاد. به عنوان مثال یک کودک در شرایط سنی شکننده ای است که هر گونه رفتار تحقیرآمیز بر ذهن وی تاثیرات مخرب بر جای گذاشته و نه تنها تاثیر آموزش را کاهش میدهد، بلکه عکس آموزش را نیز در رفتار وی هویدا میسازد. تنبیه بدنی، تکالیف دشوار، تحقیر در حضور گروه همسالان موجب نفرت و خشم کودک از گوینده میشود و وی را از آموزش و تربیت گریزان میسازد.
- نحوه ادای کلمات، جملات، استفاده از واژگان و به طور کلی ادبیات مورد استفاده، بر میزان آموزش تاثیرگذار است. برای مثال افراد در سنین نوجوانی از دامنه لغات کمتری نسبت به بزرگسالان بهره مند هستند، لذا به کار بردن واژگان ثقیل از فهم مطالب و محتوا میکاهد.
- استفاده از جملات توصیهآمیز به جای پند و اندرزهای پیاپی نیز از دیگر مسائلی است که باید توسط گویندگان، ناشران، نویسندگان و ... مد نظر قرار بگیرد. از آنجا که قشر جوان به نسبت سایر گروهها دارای غرور خاصی است لذا نصیحتهای زیادی وی را از عمل کردن و فراگیری باز میدارد و نوعی احساس خشم و نفرت را در او بیدار میکند.
- خودستایی برای تاثیرگذاری روش صحیحی نیست. برای مزین کردن سخن با تمثیل، باید از غیرخود و مثالهایی کاملاً منطقی و واقع بینانه استفاده کرد. همچنین نشان دادن انعطاف در مقابل ابهامات و سوالات مخاطبان نیز جزئی از اصول شناخت مخاطب به شمار میرود.
2- توجه به مشکلات و مسائل مخاطب
در هر دورهای مسائل و مشکلات خاصی برای مخاطبان به وجود میآید که ممکن است با دوره های قبل متفاوت باشد. شاید وجود تکنولوژی یکی از عوامل این تغییرات باشد. به هر حال آنچه در اینجا اهمیت دارد شناخت مسائل و مشکلات گروه های مختلفی است که به عنوان مخاطب شناخته میشوند. برخی از مخاطبان سازگاری بیشتری با محیط دارند در حالی که برخی دیگر ممکن است قادر به برقراری ارتباط با محیط اطراف نباشند. همچنین ممکن است برخی به ارزشهای عرفی و هنجاری جامعه پایبندی بیشتری نسبت به سایرین داشته باشند. در اینجا گوینده یا پیامرسان باید به این موضوع توجه داشته باشد. همچنین توجه به اینکه ریشه مشکلات به کدام قسمت از زندگی مرتبط است نیز عاملی مهم در شناخت مخاطب محسوب میشود. برای مثال ریشه برخی مشکلات مخاطبان حاصل محیط نا آرام منزل است و برخی دیگه در نیز در جامعهای فاسد و گستاخ پرورش یافته اند. موقعیت شغلی و اجتماعی اعضای خانواده از جمله والدین و همسر نیز میتواند در بروز مشکلات و مسائل نقش مهمی داشته باشد. وضعیت معیشتی و اقتصاد هم یکی دیگر از مشکلاتی است که در سطوح مختلف میان مخاطبان پدیدار میگردد.
3- شرایط مذهبی
اعتقادات دینی و مذهبی یکی از مهمترین و اساسی ترین تفاوتها میان افراد به شمار میرود. هیچ یک از افراد به لحاظ مذهبی در یک سطح رده بندی نمی شوند و با وجود اشتراک در دین، ممکن است نظریات مختلفی میان مخاطبان وجود داشته باشند. لذا هنگام بیان مطالب باید بدون تعصب کورکورانه، با استدلال و منطق با مخاطب ارتباط برقرار نمود.
4- توجه به آداب و رسوم اجتماعی
در مناطق مختلف کشور، فرهنگها و آداب و رسوم متفاوتی وجود دارد. از این بیان نظرات با توجه به فرهنگ بومی هر منطقه یکی از نکات مهمی است که در برقراری ارتباط با مخاطب نقش مهمی را ایفا میکند. در واقع آداب و رسوم هر قومیت و یا گروه جزئی از ویژگیهای شخصیتی آنها به شمار میرود. لذا شناخت این قسم اهمیت زیادی دارد.
5- تفاوتهای شخصیتی
همه مخاطبان در شرایط و محیط یکسانی رشد نمیکنند. تغذیه، امکانات رفاهی، بهره هوشی، خانواه، محیط زندگی و ... از جمله مسائلی است که موجب شکل گیری انسانهای متفاوتی میشود. از این رو توجه به این تفاوتها به عنوان یکی از اصول مهم مخاطب شناسی به شمار میرود.
شیوه های مخاطب شناسی
1- مشاهده طبیعی
در روش مشاهده، رفتارهای مخاطبان به صورت مستقیم مورد بررسی قرار میگیرد که البته تفسیر نتایج حاصله نباید با سلایق و نظرات شخصی خلط گردد. در این شیوه، قلمرو مسایل زیستی، عاطفی، روانی و قلمرو تفاوتهای فردی تحلیل میشوند که البته رعایت برخی نکات نیز الزامی است، از جمله:
- ثبت دستاوردهای مهم در پرونده تربیتی مخاطبان
- استفاده از مشاهده در شرایط و موقعیت‌های مختلف
- پرهیز مشاهدهگر از تعبیر و تفسیر شخصی مشاهدات
- دقت در بررسی ابعاد مهم و رفتار مخاطب و نه دخول در مسایل فرعی و جزئی
2- شیوه پرسش از مخاطبان
در این شیوه به منظور شناخت مخاطب باید تمامی ابعاد شخصیتی آنها مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. بدین شکل که از آنها خواسته میشود تا به سوالاتی از قبیل اجتماعی بودن، اعتماد به نفس، سازگاری اجتماعی، ثبات شخصیتی،شکیبایی و ... پاسخ دهند. در پایان براساس پاسخهای آنها، شناخت واقعی حاصل میگردد. در شیوه پرسش از مخاطبان رعایت چند نکته الزامی است:
- تایید صداقت و بی غرضی پرسش شوندگان
- آشنایی پرسش شوندگان از روحیات مخاطبان
- عدم شرکت کسانی که نسبت به مخاطب کینه شخصی دارند
منبع :